Któregoś dnia rozmawialiśmy na zajęciach o różnicach pokoleniowych. Nagle z ust mojego ucznia padło następujące stwierdzenie: “Es difícil hablar con gente antigua, como mis abuelos, porque ellos no piensan como nosotros”. Nie żeby było całkiem niepoprawnie, ale nie wyrażało tak naprawdę tego, co chłopak chciał powiedzieć. Bo VIEJO i ANTIGUO to niezłe lingwistyczne czorty!

Stary, leciwy, dawny, wiekowy, staroświecki…

Na pierwszy rzut oka obydwa słowa – viejo oraz antiguo – określają coś starego. Czasami zresztą mogą być użyte zamiennie, jako synonimy równoważne. Np. wyrażenia una vieja costumbre i una antigua costumbre oznaczają praktycznie to samo, po prostu stary zwyczaj (choć różnie to może być z nacechowaniem emocjonalnym wypowiedzi – wrócimy to tego jeszcze). Ale nie zawsze tak się dzieje, bo choć i viejo i antiguo zawierają w sobie pewien wymiar leciwości, to każde słowo robi to na swój sposób.
Czasami usłyszycie teorię, że przymiotnika viejo używa się do osób, a określenia antiguo do rzeczy. Nie do końca w nią wierzcie, bo to zbyt duże uproszczenie.

VIEJO: to prawda, że ten przymiotnik służy głównie do informowania o zaawansowanym wieku osób lub zwierząt (istot żywych).
Ale może też opisywać przedmioty, które są stare, ponieważ zużyły się, zepsuły lub utraciły swoje właściwości (stary jako wysłużony albo sfatygowany). Zwróćcie uwagę, że w tym kontekście sam przedmiot może mieć 50, 10 albo i 2 lata, ale dla nas jest po prostu viejo i musimy sobie kupić nowy.
Oczywiście można użyć viejo do określenia rzeczy lub rzeczywistości niematerialnych, które bądź miały miejsce dawno temu bądź od dawna istnieją. Np. wspomniane już viejas costumbres.
Często też określenie viejo służy do odróżnienia takiej samej, lecz młodszej w latach rzeczy lub osoby. Sam przedmiot lub osoba określana jako viejo nie musi być bardzo stara, ale jest wcześniejsza, dawna, nieaktualna. Np. la casa vieja.

ANTIGUO: tego przymiotnika używamy, żeby określić przedmiot lub niematerialny element rzeczywistości, który albo istnieje od bardzo dawna (una antigua costumbre) albo istniał w czasach bardzo od nas (tj. osoby mówiącej) odległych (np. la Antigua Grecia, los antiguos pueblos europeos, música antigua etc.). W tym znaczeniu termin antiguo, inaczej niż przymiotnik viejo, jest pozytywnie nacechowany i zawiera w sobie takie konotacje jak wysoka wartość pieniężna lub kulturalna opisywanego przedmiotu (a viejo właśnie swoją wartość stracił, bo przecież jest zepsuty lub zużyty). W języku polskim antiguo to coś dawnego, starożytnego, antycznego, historycznego lub zabytkowego.
Poza tym przymiotnik ten służy to określenia tego, co kiedyś było, a czego w chwili obecnej już nie ma (np. mi antiguo novio, czyli ex).

Jak więc widzicie wydaje się, że główną – oprócz wieku – składową terminów viejo oraz antiguo jest wartościowość rzeczy lub osób, które opisują. Antiguo wyraża coś pozytywnego i wartościowego (wydaje się, że im starsze, tym lepsze). Viejo wskazuje natomiast na negatywny upływ czasu, który zużywa dany przedmiot lub osobę. Dlatego nawet wspominana już vieja lub antigua costumbre może być różnie zrozumiana. Dla jednych to będzie dokładnie to samo (dawny zwyczaj), ale ktoś może powiedzieć vieja, żeby podkreślić jest przestarzałość, albo antigua, żeby oddać jej wartość kulturową.

 
Gente vieja i gente antigua

Viejo i antiguo prezentują zdecydowanie najwięcej niuansów kiedy stosowane są w odniesieniu do osób (bo obydwa mogą zostać do ich opisania użyte).

Generalnie ludzie jako konkretne osoby są viejos a nie antiguos. Ludzie są starzy, leciwi, w podeszłym wieku.

• Mi abuelo es muy viejo, tendrá unos 90 años.

W tym sensie słowo viejo uważa się za negatywnie nacechowane, pejoratywne i wręcz obraźliwe, dlatego zaleca się zamiast powiedzieć una persona vieja mówić una persona mayor (starsza). Ale… No właśnie, chyba że z mnóstwem czułości określimy tak kogoś nam bliskiego, najczęściej matkę lub ojca.

• Mi viejo es el mejor pescador del pueblo.

Ale przymiotnik antiguo może zostać użyty do określenia osób jako pewnej grupy, historycznego lub starożytnego ludu lub narodu.

• Los antiguos romanos veneraban numerosos dioses.

Ponadto, i oto kolejne smaczki, może też oznaczać kogoś staroświeckiego.

• Luis es muy antiguo. Mira sus pantalones. Si esto se dejó de llevar hace veinte años.

Lub kogoś z dużym stażem pracy, co bezpośrednio wynika z faktu, że po hiszpańsku staż pracy określa się jako antigüedad.

• Pepe es el más antiguo de la empresa. De hecho, hace poco lo han ascendido precisamente por la antigüedad.

Domyślacie się już oczywiście, dlaczego stwierdzenie wypowiedziane przez mojego ucznia było poprawne. Oczywiście, że jego dziadkowie mogą być osobami staroświeckimi (gente antigua), choć on tak naprawdę chciał powiedzieć, że są po prostu starzy (viejos).

Kolokacje, czyli kolejność ma znaczenie

Kolejnym językowym smaczkiem związanym z przymiotnikami viejo oraz antiguo są kolokacje. O co dokładnie chodzi? O to, że w zależności od tego, z której strony rzeczownika postawicie dany przymiotnik, znaczeniowo wyjdzie wam coś zupełnie innego.

Spójrzcie na przykłady:

• Miguel es un viejo amigo de la familia. Llevamos más de veinte años viviendo de puerta en puerta. – Miguel jest zdecydowanie starym, dobrym znajomym całej rodziny, bo zna się z nią ponad 20 lat.
• Pues yo soy joven, pero tengo un amigo viejo. Se llama Prudencio, tiene 75 años y es un tipo genial que sabe mucho sobre la vida. – Prudencio jest zdecydowanie starym, tzn. leciwym przyjacielem mówiącego młodzieńca. W końcu mam już 75 lat.
• Mira, ¡qué interesante! Es una vieja carta de amor que mi abuelo le escribió a mi abuela en los tiempos de guerra. – No tak. Stare, pamiątkowe listy, dzienniki, kartki, rysunki, etc. to zawsze niezwykle ciekawa sprawa. Warto je zachować.
• Es una carta vieja. La puedes tirar, ya no me sirve para nada. – Co innego kiedy list jest po prostu stary, bo zniszczony i/lub nieaktualny. Takie rzeczy się po prostu wyrzuca.
  *Oczywiście ocena tego, czy dana rzecz jest dla mnie rodzinną lub osobistą pamiątką czy starym śmieciem zależy od mówiącego. I to on zdecyduje, z której strony rzeczownika postawi przymiotnik viejo.
• Ignacio es un antiguo amigo de los tiempos de la universidad. Pero la verdad es que no seguimos en contacto. – A więc Ignacio był kiedyś moim przyjacielem, ale już nim nie jest, podobnie jak byłe dziewczyny czy narzeczone (antigua novia).
• Tienes un amigo (muy) antiguo. Nunca he hablado con alguien tan conservador y machista. – Ktoś tu ma bardzo staroświeckiego, myślącego “po staremu” przyjaciela, którego mentalność odzwierciedla konserwatywny i szowinistyczny obraz świata.
• El Antiguo Testamento se escribió en hebreo y el Nuevo en griego. – Co prawda Stary Testament także zawiera księgi napisane w starożytnej Grece, ale powiedzmy że zdanie jest prawdziwe.
• Hemos encontrado un contrato y un testamento antiguos. Ambos documentos están fechados a 13 de diciembre de 1670. – Nie da się ukryć, że XVII wiek to już historyczny, zabytkowy testament.

Ciekawe, prawda?

Kolokacje, wyrazy i wyrażenia, które warto zapamiętać

Istnieją w hiszpańskim utarte sformułowania z przymiotnikami viejo i antiguo. Zostawiam wam listę tych najciekawszych lub najczęściej używanych.

 
Zadanie domowe

A na koniec zagadka. Na drzwiach jednego z madryckich sklepów wisi taka informacja:

Jak to rozumiecie? Zaufalibyście sprzedającym? Dlaczego?
Zachęcam to pisania na kontakt@espanolparati.pl lub zostawiania komentarzy pod postem na FB.