Pewnego dnia na jednej z moich lekcji padło pytanie “Jaka jest różnica pomiędzy este i ese w wyrażeniach por eso i por esto?” oraz “Jak będzie po hiszpańsku Dlaczego TO powiedziałeś? skoro po angielsku jest Why did you say THAT?”. I okazało się, że to fascynująca kwestia!

Aquí, ahí, allí

Inaczej niż w języku i mentalności polskiej, hiszpańska przestrzeń dzieli się na trzy (a nie dwa, jak u nas) segmenty: tutaj = AQUÍ, trochę dalej, ale nadal dość blisko = AHÍ, oraz tam daleko = ALLÍ. Obrazowo można by to wyrazić w ten sposób:
AQUÍ: to, co mam na sobie lub na wyciągnięcie ręki,
AHÍ: to, czego mogę dotknąć, jeżeli przejdę od jednego do kilku kroków,
ALLÍ: to, co widzę, ale nie dotknę tego nawet gdybym przeszła/przeszedł 10 kroków.
Dla porównania, w języku polskim mamy po prostu tu i tam.

Pewnie zastanawiacie się, czy w ogóle jest różnica w wymowie słów ahí i allí. Oczywiście, choć może nie każdemu uchu będzie łatwo ją wychwycić! Przekonajcie się sami. Pod tym linkiem możecie posłuchać wymowy przysłówka ahí. A tutaj, jak brzmi allí.

Ale to nie koniec niespodzianek. Po pierwsze na naszej liście pojawiają się dwa dodatkowe słowa: ACÁ i ALLÁ. Czy znaczą one dokładnie to samo, co aquí i allí? Jest kilka teorii.
Niektórzy twierdzą, że faktycznie tak jest, a więc, że acá i allá znaczą dokładnie to samo, co aquí i allí, tyle tylko, że używa się ich częściej w Ameryce Południowej niż na Półwyspie Iberyjskim (a więc ich użycie jest podyktowane stricte geografią lub pochodzeniem mówcy). Też bym tak powiedziała. Ale są i tacy, którzy twierdzą, że acá oraz allá są określeniami mniej precyzyjnymi, jakby “szerszymi” niż aquí i allí. Tak więc aquí miałoby znaczyć coś w stylu “tutaj dokładnie”, a acá – “gdzieś tutaj”. Tylko jak może być coś szerszego niż allí? 😉 A jeszcze inna teoria głosi, że acá i allá mają związek z ruchem (np. Ven acá.), podczas gdy aquí i allí z bezruchem (np. Estoy aquí.). Ale moje doświadczenie mówi co innego. Hiszpanie jak najbardziej mówią przecież Ven aquí albo Voy allí. Ja obstaję przy teorii geograficznej (decyduje pochodzenie rozmówcy).

Jeżeli chodzi natomiast o słowa ahí i allí, to ich użycie jest… dość subiektywne, zwłaszcza w przestrzeni pomiędzy sticte TU oraz stricte TAM DALEKO. Jeżeli dwie osoby stoją po jednej stronie ulicy i rozmawiają przystanku autobusowym, który jest po drugiej stronie ulicy, to dla jednej z nich to może być ahí, podczas gdy dla drugiej to będzie już allí.

Este, ese, aquel

Trzem opisanym wcześniej segmentom hiszpańskiej przestrzeni odpowiadają trzy zestawy tzw. zaimków wskazujących (po polsku: ten, tamten, ta, tamta, itd.). Oto one:

Mówię tu o zestawach, bo zaimki wskazujące zachowują się – z gramatycznego punktu widzenia – tak samo, jak przymiotniki, a więc ich rodzaj i liczba musi się zgadzać z rodzajem i liczbą rzeczownika, któremu towarzyszą.
I tu dochodzą kolejne smaczki 😉

Idąc tropem aquí, ahí i allí możemy powiedzieć, że
ESTE/ESTA/ESTOS/ESTAS: określają rzeczy, które mam na sobie lub mam je na wyciągnięcie ręki,
ESE/ESA/ESOS/ESAS: określają rzeczy, które mogę dotknąć, jeżeli przejdę od jednego do kilku kroków,
AQUEL/AQUELLA/AQUELLOS/AQUELLAS: określają rzeczy, których nie dotknę nawet gdybym przeszła/przeszedł 10 kroków.

Ale to nie wszystko. Ponieważ
ESTE/ESTA/ESTOS/ESTAS: określają również rzeczy MOJE, tzn. te które np. mam na sobie albo trzymam. W ten sposób odróżniam je od rzeczy TWOICH, tj. tych, które należą lub otaczają mojego rozmówcę.
ESE/ESA/ESOS/ESAS: analogicznie będą określać rzeczy mojego rozmówcy (TWOJE) jako rzeczy nie moje (to mój rozmówca je trzyma lub ma na sobie). Te przedmioty mogą znajdować się tuż obok mnie, na wyciągnięcie mojej ręki, ale ponieważ nie są moje tylko właśnie twoje, określimy je jako ESOS/ESAS.
Popatrzcie na te scenki i wszystko powinno stać się jaśniejsze.

No i oczywiście – w przypadkach, gdy nie chodzi o moje i twoje, tylko o rzeczy kompletnie od nas niezależne, np. przystanek autobusowy po drugiej stronie ulicy – użycie ese oraz aquel, podobnie jak było w przypadku ahí i allí, staje się nieco subiektywne. Są nawet źródła, które twierdzą, że aquel (cały zestaw) charakterystyczne jest dla języka pisanego i bardziej eleganckiego, a na ulicy lub w zaciszu domowym częściej pada określenie ese. Głowy za to nie dam, ale na pewno często którekolwiek z tych dwóch słów będzie nam potrzebne po prostu dlatego, że będziemy mieli przed sobą więcej niż dwie alternatywy. I zamiast mówić “ese otro (jersey)”, powiemy po prostu “aquel”.

Co ciekawe w zdaniach i stwierdzeniach, w których powołujemy się na dwa elementy, do których następnie chcemy ponownie nawiązać (ale już bez powtórnego używania tych samych rzeczowników) używamy tylko pary este – aquel. Spójrzcie na ten przykład:
En España hay ríos que fluyen hacie el este y hacia el oeste. Estos desembocan en el Océano Atlántico mientras que aquellos en el Mar Mediterráneo.

Czasoprzestrzeń

Zaimki wskazujące służą w hiszpańskim także do określania czasu.

Podsumowanie

No dobrze. To w takim razie czy jest różnica pomiędzy wyrażeniami por eso i por esto? W zasadzie nie. Popatrzcie na ten przykład:
La gente no sabe vivir de forma sostenible. Por eso/Por esto el mundo está al borde del abismo.
Możecie użyć któregokolwiek z wyrażeń i wyjdzie na to samo.

A jak będzie po hiszpańsku Dlaczego TO powiedziałeś? Oczywiście ¿Por qué ha dicho esto/dijiste eso? choć w praktyce słyszy się chyba częściej wersjię “dijiste eso”. Ale mam też dla was inną propozycję, z użyciem complemento directo. Domyślacie się? No jasne! ¿Por qué lo has dicho/dijiste? Sami oceńcie, która forma jest dla was przyjaźniejsza 🙂