Segio: Hoy es el cumpleaños de María. ¿Le has comprado algo?
Paco: Sí, pero todavía no le he visto hoy.
Segio: ¡Hombre! No seas leísta. Se dice „no la he visto”.
Paco: ¿En serio? Pero si María es una persona.
Leísmo
Leísmo polega na tym, że osoba mówiąca lub pisząca po hiszpańsku używa zamiast zaimków osobowych LO lub LA zaimka LE. Typowe przykłady zdań obrazujących ten fenomen językowy:
Necesitamos a Miguel. ¿LE llamo y le digo que venga?
Yo a mi mamá LE quiero mucho. LE beso cada noche antes de irme a dormir.
Leísmo traktowany jest przez Real Academia Española (Hiszpańska Akademia Językowa, podmiot odpowiedzialny za regulowanie zasad dotyczących gramatyki i leksyki języka hiszpańskiego) jako niepoprawne użycie języka.
Każdy, kto uczył się lub uczy español wie, że zaimki to ogólnie ciężki i skomplikowany temat. Jest ich dużo i często nam się mylą, zwłaszcza zaimki LE, LO i LA. Nierzadko obserwuję, że postępujemy tak samo, jak Paco z pierwszego przykładu: uważamy, że każdą osobę w zdaniu należy zastąpić zaimkiem LE. Też tak myślicie?
Być może jest to związane z faktem, że zaimek LE poznajemy już przy okazji wprowadzania czasownika gustar i najczęściej widzimy zdania typu A Miguel le gusta bailar, gdzie LE odpowiada jednocześnie konstrukcji A Miguel i osobie.
CD a CI
A może nawet same zajęcia językowe sugerują nam coś takiego? Często bowiem zaimki dopełnienia dalszego – czyli pronombres de complemento indirecto (CI), a w naszym przypadku właśnie LE – tłumaczy się na zajęciach w kontraście do zaimków dopełnienia bliższego, czyli pronombres de complemento directo (CD), a w naszym przypadku LO i LA. Klasyczny przykład: zdanie Le doy un regalo a María zamieniamy na Se (Le) lo doy a María. LE odpowiada osobie a LO rzeczy i w głowie zostaje nam taki właśnie schemat.
Tymczasem María może być zarówno dopełnieniem bliższym (CD) jak i dalszym (CI) czasownika i, w konsekwencji, czasami będzie zastępowana zaimkiem LE a w innych przypadkach zaimkiem LA. W przykładzie Le doy un regalo a María czasownik doy ma dwa dopełnienia: un regalo i María. Wówczas rzecz jest dopełnieniem bliższym, a osoba – María – dopełnieniem drugim, czyli dalszym. Ale w zdaniu: No la he visto (a María) María jest jedynym dopełnieniem, a więc musi być dopełnieniem bliższym.
A po polsku proszę
Jest jeszcze prostszy sposób, żeby to ogarnąć. Radzę go stosować wszystkim moim uczniom i choć przy tłumaczeniu muszę się posłużyć językiem polskim – O, zgrozo! 😉 – robię to, bo wierzę, że wszyscy oszczędzamy sob
ie wówczas wiele czasu i nerwów.
Pamiętajmy, że zaimki CD (complemento directo) to nic innego jak nasze polskie zaimki osobowe w Bierniku, a CI (complemento indirecto) to te same zaimki osobowe w Celowniku. Innymi słowy: LO i LA odpowiadają na pytania kogo? co?, a LE na pytania komu? czemu?
Zobaczcie sami:
Le doy – kogo? co? – un regalo – komu? czemu? – a María.
No – kogo? co? – LA he visto (a María).
Jest to metoda bardzo pomocna zwłaszcza w przypadku czasowników, dla których osoba będzie mogła być zarówno dopełnieniem bliższym jak i dalszym (zależnie od kontekstu). Na przykład:
Beso a mi hijo. LO beso, bo przecież kogo? całuję, a nie komu?.
Ale LE beso la barriguita a mi hijo, bo wówczas całuję co? – la barriguita, a komu? – le, a mi hijo.
Dlatego właśnie poprawne są zdania LA/LO quiero albo LA/LO llamo, bo kochamy lub wołamy kogo? co? a nie komu? czemu?.
Skuteczność
Powiedziałabym, że skuteczność tej metody to jakieś 95%. Są czasowniki, które nie zawsze uda się pod nią podpasować. Są to z jednej strony tzw. czasowniki nieprzechodnie (intransitivos), które z gramatycznego punktu widzenia nie mogą mieć dopełnienia bliższego, a z drugiej strony czasowniki, które po polsku możemy interpretować na kilka sposobów. Np. mentir. Mentir jest czasownikiem nieprzechodnim, ale pewnie nikt tego nie wie. Możemy więc próbować go rozpracować przy pomocy pytań Biernika i Celownika. I co się okaże? Że dużo zależy od tego, czy zinterpretujemy mentir jako okłamać czy jako skłamać. No bo okłamuje się kogoś ale kłamie się komuś. A jak powinno być? Lucía LE mintió a su padre – skłamała mu.
Nie mniej 95% skuteczności to jednak coś. A i ułatwienie duże.
Leísmo dopuszczalne
Na koniec dodam, że z powodu narastającego zjawiska leísmo wśród samych Hiszpanów, Real Academia Española dopuszcza obecnie używanie zaimka LE zamiast zaimka LO (rodzaj męski), ale tylko i wyłącznie w odniesieniu do osób. Można zatem powiedzieć No le he visto (a Juan), ponieważ Juan jest osobą i w dodatku rodzaju męskiego. Niepoprawne pozostają wersje No le he visto (a María) jak również No le he visto (el perro). W pierwszym przypadku powinno być No la he visto, jako że María, choć osoba, nie jest rodzaju męskiego. W drugim No lo he visto, ponieważ pies nie jest osobą.
